Tokom ratne 1941. godine Srbija bila je pod okupacijom Nemačke, međutim ovo razdoblje karakterišu brojni ustanički i hrabri podvizi Srba. Bitno je istaći da je Nemačka brzo reagovala na svaki vid i nagoveštaj pobune, pa je tako Adolf Hitler 16. septembra 1941. godine izdao naređenje feldmaršalu Vilhemu Listu da uguši ustanak. Istovremeno, feldmaršal Kajtel, načelnik štaba Vrhovne komande nemačke oružane sile, izdao je napraktičniji način na koji treba zavesti red u Srbiji – Da bi se nemiri ugušili u začetku, moraju se pri prvoj pojavi bez odlaganja primeniti najoštrije mere, da se na taj način silom sprovede autoritet okupacione sile i spreči dalje širenje, pri tome imati u vidu da jedan čovečji život u dotičnoj zemlji često ne vredi ništa i da se zastrašujuće dejstvo može postići samo neobičnom svirepošću…
Nešto kasnije, zadatak da uguši ustanak u Srbiji pripao je Francu Bemeu, generalu austrijskog porekla. On je 20. septembra 1941. godine preuzeo celokupnu vojnu i izvršnu vlast u Srbiji. Nešto kasnije, 10. oktobra iste godine Franc Beme precizirao je mere po kojima će Srbi biti kažnjavani i način na koji će se vršiti odmazde – za svakog ubijenog nemačkog vojnika ili folksdojčera (mušrkarca, ženu ili dete) 100 zarobljenika ili taoca; i za svakog ranjenog vojnika ili muškarca, ženu ili dete – 50 zarobljenika ili taoca srpske nacionalnosti.
Svi gore navedeni podaci svedoče o strahu koji je u tom periodu preplavio ulice Srbije, pa tako i Kragujevca. Jesen krvave 1941. godine donela je istoriji čovečanstva jedan od najbolnijih i najstrašnijih momenata – trenutak patnje kada su život izgubio veliki broj nevinih ljudi. Nemačke odmazde kao odgovor na pobune srpskog naroda odnele su u par dana više hiljada života, uništile veći broj domaćinstava, a na ulicama sela i gradskih naselja ostavile tek po koji plač.
21. oktobra 1941. godine oko 7 časova ujutru Nemci su streljali prve grupe građana. Pod jakom stražom, grupe zarobljenih ljudi odvođene su prema Sušičkom i Erdoglijskom potoku, gde su ih čekali postrojeni vodovi spremni da izvrše streljanje. Tokom prepodnevnih časova na teritoriji od Erdoglijskog potoka u Šumaricama do Sušičkog potoka u Vinogradima, odigravala se prava tragedija. Mesto streljanja, doline navadenih potoka, pažljivo su odabrane jer se svuda oko njih nalaze uzvišenja – na koju god stranu da je bežao, zarobljenik bi morao da se penje uz brdo, a na taj način bi ga nemačke trupe lako uočile.
Brojni arhivski spisi sadrže uznemirujuće podatke i svedočenja ljudi koji su preživeli streljanje, posmatrali ga ili uspeli da izbegnu zarobljeništvo – Ispred naših očiju prolazile su povorke, išle, išle neprekidno. Neprijateljski vojnici koji su vršili streljanje, streljali su neumorno, samo su brisali znoj koji je kipteo iz njih kad bi pošli sa žrtvama koje će da ubiju, nosili su oružje sa municijom koja je videlo se, bila teška. Pri povratku lakše su se kretali. Ceo posao su obavljali gotovo trčeći…
Streljanje je trajalo do poslepodnevnih časova, a oko 350 preživelih građana Nemci su zadržali kao taoce, ostatak je pušten kući. U poslepodnevnim časovima na više vidljivih mesta u Kragujevcu istaknuta je Obznana (Bekanntmachung) nemačke mesne komande u kojoj je stajalo – Kukavički i podmukli prepadi u toku prošle nedelje na nemačke vojnike kojom prilikom je poginulo 10, a ranjeno 26 vojnika, morali su biti kažnjeni. Zbog toga je za svakog poginulog nemačkog vojnika streljano 100, a za svakog ranjenog 50 stanovnika – ukupno 2300. Nekoliko dana kasnije nemačke oružane sile predale su dokumenta i legitimacije streljanih lokalnim vlastima i na osnovu ovih isprava utvrđen je spisak od 1690 streljanih građana.
Ekipe koje su bile zadužene za sahranjivanje svirepo ubijenih u Šumaricama iznele su svoje procene streljanih građana – od 3000 do 3500 ljudi. Oni koji su preživeli pokolj (koji su pušteni kućama ili pobegli iz zarobljeništva) tvrdili su da je u Kragujevcu streljano čak 7000 građana. Ovo mišljenje prihvatila je Državna komisija, ali pri pokušaju da sastavi spisak žrtava uspela je da popiše 2324 žrtve.
Među stradalima bili su zastupljeni svi slojevi stanovništva – od intelektualaca do radnika i seljaka. Najsnažniji utisak sa najbolnijim pečatom ostavlja stradanje đaka i profesora kragujevačkih srednjih škola. Državna komisija za utvrđivanje zločina uspela je nakon rata da popiše 144 stradala lica starosti ispod 18 godina, među kojima je bio najveći broj đaka.
Spomen-muzej „21. oktobar“ raspolaže podacima koji svedoče da je među streljanima bilo oko 300 mladića i 23 dece mlađe od 15 godina, među kojima je bilo najviše mladih Roma, čistača obuće.
U momenu neposredno pred ispaljivanje smrtonosnog nemačkog rafala, brojne žrtve, uspevale su da u džepovima i školskim torbama pronađu parče papira i olovku, ostavljajući tim putem poruke najmilijima – svoje poslednje reči. U dokumentaciji Spomen-parka „21. oktobar“ danas se čuva 41 poruka i svaka se može smatrati porukom streljanih osoba. Nekoliko dana nakon streljanja formirane su grupe koje su bile zadužene za sahranjivanje žrtava – uglavnom su ih sačinjavalo taoci, ali veliki broj Srba prijavio se da izvrši pokopavanje tragično preminulih. Jedan od njih iznosi – Mnoge smo sahranili. Bilo je strašno unakaženih leševa. Većini je bila razmrskana lobanja. A mozak rasut po odelu, po zemlji, svuda… To je trebalo podići, položiti ukrstiti jedno preko drugog ili jedno kraj drugog…
Znajući koliko je kult mrtvih kod Srba razvijen, generl Franc Beme je još 10. oktobra zabranio svako obeležavanje grobova: Prilikom zakopavanja streljanih treba paziti da se tamo ne stvaraju srpska svetilišta (hodočašća). Stavljanje krstova na grobove, ukrašavanje istih i slično treba sprečiti. Dosta godina nakon rata, masovne grobnice su uređene i uzdignute nabacivanjem veće količine zemlje preko leševa, a izgrađeni su i betonski opsezi.
Tekst je preuzet iz naučnog rada “The Silence of October in Kragujevac as Potential for Dark Tourism Development in Serbia” autorke Kristine Živanović, uvažavajući reference korišćene u naučnom istraživanju.